Täze hyzmatdaşlaryň gözleginde: Warşawadaky konferensiýada adam hukuklary ulgamyndaky köne mehanizmleriň krizisi ara alnyp maslahatlaşyldy
Adam ölçegi boýunça halkara konferensiýada gazagystanly hukuk goraýjylar aýratyn saýd-ewent geçirip, onda halkara guramalar we maliýe institutlary bilen hyzmatdaşlyk meselesini hem-de Merkezi Aziýa ýurtlarynyň durnukly ösüşine ýardam bermek maksady bilen adam hukuklaryny we raýat jemgyýetini öňe sürmegiň ýollaryny ara alyp maslahatlaşdylar.
9-njy oktýabrda Warşawada Finlýandiýanyň ÝHHG-de başlyklyk etmeginiň we Demokratik institutlar we adam hukuklary boýunça býuronyň (ODIHR) goldawy bilen geçirilen ýyllyk Adam ölçegi boýunça konferensiýanyň çäklerinde «Açyklyk we howpsuzlygy ösdürýän halkara guramalar arkaly adam hukuklaryny we raýat jemgyýetini öňe sürmek» atly aýratyn sessiýa geçirildi. Saýd-ewentiň guramaçylary Gazagystanyň Adam hukuklary boýunça halkara býurosy hem-de Merkezi Aziýanyň Durnukly ösüş boýunça GDA iş toparydyr. Çäräni býuronyň baş ekspert-konsultanty Ýewgeniý Žowtis alyp bardy.
Maslahaty açyp, gazagystanly hukuk goraýjy şu ýylyň 1-nji awgustynda bellenilen wajyp senäni ýatlatdy: hut elli ýyl mundan ozal, 1975-nji ýylyň şol gününde, Helsinkide geçirilen Ýewropada howpsuzlyk we hyzmatdaşlyk boýunça maslahatda meşhur Helsinkiniň jemleýji resminamasy kabul edilipdi. Bu resminama üç «sebeden» ybaratdy: birinjisi – halkara howpsuzlygy, ikinjisi – ykdysady hyzmatdaşlygy, üçünjisi bolsa – adam hukuklary we raýat azatlyklaryny öz içine alýardy.
– Şu üç sebediň iň möhümi üçünjisidir, sebäbi kanunyň ýokary orny we döwletleriň adam hukuklaryna hormat goýmagy bolmasa, na ählumumy howpsuzlyk, na ykdysady ösüş, na-da döwletara hyzmatdaşlyk üpjün edilip bilýär, – diýip, Ýewgeniý Žowtis belledi.
Häzirki güne ser salyp, ol BMG, PASE we ÝHHG ýaly halkara guramalaryň kanunyň ýokary orny gowşan we antidemokratik tendensiýalar güýçli dowam edýän ýurtlardaky adam hukuklary ýagdaýyna täsir etmekde netijelilik krizisini başdan geçirýändigini aýtdy. Gazagystanly hukuk goraýjylar jemgyýetçilik guramalarynyň adam hukuklaryny goraýjy çykyşlarynyň barha netijesiz hem-de has wagşylaşdyryjy bolup barýandygyny belleýärler.
– Şeýle hem soňky ýyllarda adam hukuklary, raýat işjeňligi üçin giňişligi gorap saklamak we raýat jemgyýetini ösdürmek meseleleri ösüş banklarynyň hem-de ösüşe, açyklyga we howpsuzlyga ýardam berýän guramalaryň resminamalarynda has köp ýer alýar. Şoňa görä-de Merkezi Aziýa ýurtlarynyň raýat jemgyýeti guramalary we açyk jemgyýeti goldaýan fondlardaky hyzmatdaşlarymyz bilen bilelikde adam hukuklaryny we raýat jemgyýetini öňe sürmegi esasy maksat edinen Durnukly ösüş boýunça iş toparyny döretdik, – diýip, Ýewgeniý Žowtis gürrüň berdi.
Ol şeýle hem iş toparynyň agzalarynyň Bütindünýä bankynyň, Ýewropa dikeltmek we ösüş bankynyň hem-de Aziýa ösüş bankynyň resminamalaryny seljerip, sebitiň adam hukuklary ýagdaýynyň nähili beýan edilendigini hem-de Gazagystan we Gyrgyzystan hökümetleriniň öz üstlerine alan borçnamalarynyň nähili ýerine ýetirilişini öwrenendigini habar berdi.
– Bu başlangyç ýurtlarymyzyň durnukly ösüşi üçin hyzmat eder diýip uly umyt baglaýarys, – diýip, hukuk goraýjy jemledi.
Adam hukuklary boýunça býuronyň direktory Denis Jiwaga Merkezi Aziýanyň hukuk goraýjylary bilen halkara maliýe institutlarynyň arasyndaky dialogyň möhümdigini belledi. Onuň pikiriçe, soňky ýyllardaky syýasy ýagdaý adam hukuklarynyň hakyky ýagdaýynyň gowulaşmagyna kän umyt goýmaýar, ýöne bu mesele boýunça dialog mümkin hem zerurdyr. Şeýle hem ýagdaýy gowulaşdyrmaga kömek edip biljek konstruktiw çözgütleri öňe sürmek mümkinçiliklerinden peýdalanmak zerurdyr.
